20.03.2023 14:05 | Źródło: UNICEF, emocje.pro, Darkness to light, Little Warriors, Council of Europe

Jak przeciwdziałać przemocy wobec dzieci?

Niestety, w dzisiejszym świecie nadal dochodzi do przemocy wobec dzieci. Według europejskich badań sondażowych, przemoc seksualna dotyka ok. 9,6% dzieci na terenie Europy (13,4% dziewcząt i 5,7% chłopców). Rada Europy podkreśla, że w 70-85% przypadków sprawca przemocy na tle seksualnym jest osobą znaną dziecku. Młodsze dzieci są szczególnie narażone na wykorzystanie przez osoby dorosłe oraz opiekunów, którym ufają i od których są zależne: zarówno w domu, jak i w innych placówkach, w których spędzają większość czasu. Z kolei osoby nastoletnie są bardziej narażone na przemoc seksualną poza domem. Mogą jej doświadczyć ze strony swoich rówieśników, partnerów, jak i osób nieznajomych. Ponadto, Rada Europy podaje, że aż 90% przypadków nie jest zgłaszanych na policję.

W Polsce, według danych Komendy Głównej Policji, liczba czynów związanych z wykorzystywaniem seksualnym dzieci wykazuje tendencję zwyżkową (w 2000 roku odnotowano 1223 przypadki, natomiast w 2014 roku 2156). Ponieważ szacuje się, że zaledwie 10% przypadków zgłaszanych jest policji, przedstawione dane mogą wskazywać na dużą skalę występowania problemu oraz niewielką świadomość samych dzieci, które nie zawsze wiedzą, że o problemie należy informować osoby dorosłe. Jednocześnie z roku na rok wzrasta zagrożenie przemocą seksualną wobec dzieci przy wykorzystaniu internetu. Sytuacja ta wynika głównie z powszechnego korzystania przez dzieci i młodzież z komputerów i telefonów komórkowych, jak również ze złudnego poczucia bezpieczeństwa i anonimowości, jakie dają te narzędzia.

Czym jest wykorzystanie seksualne dziecka?

Definicja wykorzystania seksualnego dziecka jest szersza niż to się wydaje większości ludzi. Wykorzystanie seksualne, zwykle traumatyczne przeżycie dla dziecka/ nastolatka, jest przestępstwem, podlegającym karze w wielu społeczeństwach. Wykorzystanie seksualne dziecka obejmuje:

wszelkie czynności seksualne między dorosłymi, a nieletnimi lub między nieletnimi, kiedy jeden ma władzę nad drugim,
zmuszanie, przymuszanie lub nakłanianie dziecka do podejmowania jakichkolwiek czynności seksualnych;
czynności seksualne bez bezpośredniego kontaktu, takie jak ekshibicjonizm, prezentowanie treści pornograficznych, oglądactwo (voyeuryzm) i komunikowanie się seksualnie przez telefon lub internet

Kim są sprawcy wykorzystań seksualnych dzieci ?

Ci, którzy wykorzystują seksualnie dzieci wyglądają i zachowują się tak samo jak wszyscy inni. Są ludźmi, którzy wykorzystali lub wykorzystają seksualnie dzieci w kościołach, szkołach i młodzieżowych ligach sportowych. Sprawcy mogą być sąsiadami, przyjaciółmi i członkami rodzin. Ludzi którzy wykorzystują seksualnie dzieci, można spotkać w rodzinach, szkołach, kościołach, centrach rekreacyjnych, młodzieżowych klubach sportowych i jakichkolwiek innych miejscach gdzie spotyka się dzieci.

Co gorsza, osobami, które wykorzystują dzieci mogą być i często są inne dzieci. Około 90% dzieci, które są ofiarami wykorzystania seksualnego znają swojego oprawcę.

Około 30% dzieci wykorzystanych seksualnie, została nadużyta przez członka swojej rodziny. Im młodsza ofiara tym większe prawdopodobieństwo, że oprawcą jest członek rodziny. Wśród oprawców dzieci poniżej 6 roku życia, 50% była członkiem rodziny. Członkowie rodziny stanowili 23% tych, którzy nadużywają dzieci w wieku 12-17. Około 60% dzieci wykorzystanych seksualnie, padły ofiarą osób, którym ufały. Osoby homoseksualne NIE SĄ bardziej skłonne do molestowania seksualnego dzieci niż osoby heteroseksualne.

Przestępcy “przyjaźnią” się z ofiarą/rodziną: grooming

Przestępcy często tworzą relacje z potencjalnymi ofiarami i ich rodzinami przed nadużyciem. Zjawisko to nazywane jest ’’grooming’’. Grooming jest procesem, w którym sprawca łagodnie wciąga w relację seksualną i utrzymuje ten związek w tajemnicy. W tym samym czasie, może pełnić jakąś rolę w rodzinie swojej ofiary, która sprawia, że cieszy się zaufaniem i jest ceniony. Zachowania charakteryzujące grooming to:

Poświęcanie szczególnej uwagi, wspólne wychodzenie, dawanie prezentów
Izolowanie dziecka od innych
Spełnianie niezaspokojonych potrzeb dziecka
Spełnianie potrzeb i ról w rodzinie
Traktowanie dziecka jako starszego niż jest
Stopniowe przekraczanie fizycznych granic, które stają się coraz bardziej intymne/seksualne
Wykorzystywanie tajemnicy, winy i gróźb w celu utrzymania kontroli

Oznaki i objawy

Kiedy dziecko jest wykorzystywane seksualnie, większość objawów tego wykorzystywania jest niespecyficzna. Innymi słowy, mogą one wskazywać na szereg stresorów w życiu dziecka. Nie oczekuje się od Ciebie określenia źródła tych znaków. Zamiast tego pomyśl o tych znakach jako o wskazówce, że dziecko potrzebuje więcej uwagi ze strony wyszkolonego specjalisty.

Możliwe wskaźniki behawioralne

Kiedy dochodzi do wykorzystania seksualnego, możesz zauważyć pewne zmiany w zachowaniu dziecka, które są ogólnie niepokojące, ale nie oznaczają, że doszło do wykorzystania seksualnego.

Wskaźniki behawioralne są na ogół niespecyficzne i mogą być spowodowane przez szereg stresujących wydarzeń w życiu dziecka.
Niektóre zachowania, które początkowo wydają się być niepokojące, mogą być wynikiem normalnych procesów rozwojowych dziecka, takich jak problemy ze snem i toaletą.

Możliwe wskaźniki fizyczne

Większość dzieci, które doświadczają wykorzystywania seksualnego, nie ma żadnych fizycznych wskaźników nadużycia. Brak obrażeń fizycznych nie oznacza, że do wykorzystania nie doszło lub że dziecko jest nieuczciwe. Objawy fizyczne, które mogą wskazywać na wykorzystanie seksualne, często występują z przyczyn innych niż wykorzystanie seksualne, np. upadek na placu zabaw. Kiedy nie ma innego wyjaśnienia dla obecności niepokojących objawów fizycznych (takich jak upadek na placu zabaw, który tłumaczyłby ten konkretny uraz), należy zorganizować odpowiednie badanie lekarskie.

Dorośli, którzy nie są specjalnie przeszkoleni do rozpoznawania i identyfikowania fizycznych oznak wykorzystania seksualnego, nie mają kwalifikacji do stwierdzenia, czy doszło do wykorzystania seksualnego dziecka. Dziecko musi zostać zbadane przez specjalnie wyszkolonego pracownika medycznego, który może być dostępny za pośrednictwem służb ochrony dzieci lub policji.

Możliwe wskaźniki psychologiczne

Psychologiczne wskaźniki nadużycia są znacznie bardziej prawdopodobne niż wskaźniki fizyczne. Ważne jest, aby zwrócić uwagę na nagłe zmiany, jak również zmiany w czasie. Dzieci często doświadczają skutków psychologicznych wewnętrznie. Tylko dlatego, że dorosły nie widzi oznak cierpienia psychologicznego, nie oznacza to, że dziecko go nie doświadcza. Jeśli zauważasz niepokojące wskaźniki, nie znając ich przyczyny, pomyśl o nich jako o znakach, że potrzebna jest większa uwaga. Ich obecność oznacza, że dziecko może skorzystać z oceny specjalisty. Wyszkolony specjalista może spróbować w delikatny sposób określić przyczynę niepokojących oznak, a następnie zdecydować o najbardziej odpowiednim sposobie postępowania.

Konsekwencje

Doświadczenie wykorzystywania seksualnego dzieci może mieć wpływ na sposób myślenia, działania i odczuwania przez całe życie. Może to prowadzić do krótko- i długoterminowych fizycznych, psychicznych i behawioralnych konsekwencji zdrowotnych.

Przykłady fizycznych konsekwencji zdrowotnych obejmują:

infekcje przenoszone drogą płciową
urazy fizyczne
przewlekłe choroby w późniejszym okresie życia, takie jak choroby serca, otyłość i rak.

Przykłady konsekwencji dla zdrowia psychicznego obejmują:
depresja
objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD)

Przykłady konsekwencji behawioralnych obejmują:
używanie/nadużywanie substancji, w tym nadużywanie opioidów
ryzykowne zachowania seksualne, czyli seks z wieloma partnerami lub zachowania mogące skutkować ciążą lub chorobami przenoszonymi drogą płciową
zwiększone ryzyko popełnienia przemocy seksualnej
zwiększone ryzyko samobójstwa lub prób samobójczych

Doświadczenie wykorzystywania seksualnego dzieci może również zwiększyć ryzyko przyszłej wiktymizacji. Na przykład, ostatnie badania wykazały:
kobiety narażone na wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie mają od 2 do 13 razy zwiększone ryzyko wiktymizacji seksualnej w dorosłości
osoby, które doświadczyły wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie, są dwukrotnie bardziej narażone na przemoc w relacjach z partnerem

Jak przeciwdziałać przemocy wobec dzieci

Choć może to być niekomfortowe, otwarte rozmawianie z dziećmi o rozwoju seksualnym i wykorzystywaniu seksualnym jest kluczem do zapobiegania nadużyciom. Nie tylko pomaga to w budowaniu wspierającej i zdrowej relacji dorosły-dziecko, ale także tworzy bezpieczną przestrzeń, w której dzieci mogą poruszać problemy i obawy oraz rozmawiać o wykorzystywaniu seksualnym, gdyby do niego doszło.
Istnieje wiele sposobów na wygodne i odpowiednie rozmowy z dziećmi na temat rozwoju seksualnego i wykorzystywania seksualnego dzieci. Konkretne techniki rozmowy zależą od wieku dziecka i relacji z nim, ale oto kilka zasad przewodnich:

Używaj odpowiednich słów dla części ciała i procesów.
Wyjaśnij, jak ważne są granice osobiste.
Wzmacniaj, że dobrze jest powiedzieć "nie".

W miarę jak dzieci rosną, naturalnie stają się coraz bardziej ciekawe swoich ciał i ciał innych. Ważne jest, aby wykorzystać momenty, w których można się czegoś nauczyć w codziennym życiu, aby nawiązać dialog na temat seksualności i wykorzystywania seksualnego

Kompleksowa edukacja seksualna

Wbrew twierdzeniom przeciwników kompleksowej edukacji seksualnej, badania naukowe prowadzone na szczeblu krajowym i międzynarodowym jasno wykazały korzyści płynące z takiej edukacji, takie jak późniejsze podejmowanie aktywności płciowej, ograniczenie ryzykownych zachowań seksualnych, upowszechnienie stosowania antykoncepcji, oraz dojrzalsze podejście do kwestii związanych ze zdrowiem seksualnym i reprodukcyjnym.

Edukacja seksualna w szkołach jest dziś potrzebna tym bardziej, że dzieci mogą obecnie sięgać po informacje na temat seksualności z wielu innych źródeł, w szczególności z internetu i z mediów społecznościowych. Choć niektóre z tych źródeł mogą zawierać pomocne i sprawdzone informacje, mogą też one niekiedy przekazywać zniekształcony obraz seksualności bądź też niedostatecznie informować o tych aspektach życia seksualnego, które dotyczą sfery uczuciowej lub praw człowieka. Za pośrednictwem stron internetowych lub mediów społecznościowych dzieci mogą również natykać się na informacje niepoparte naukowo, przykładowo dotyczące antykoncepcji.

Warto podkreślić, że edukacja seksualna w szkole nie może zastępować wiedzy przekazywanej dzieciom w domu przez rodziców lub opiekunów i pełni wobec tej wiedzy rolę uzupełniającą. Jednakże kwestia ta nie może też być całkowicie pozostawiona samym rodzicom czy opiekunom – ostatecznie, w jakiej innej dziedzinie gotowi bylibyśmy kształcić dzieci wyłącznie w oparciu o treści pochodzące z internetu lub od członków rodziny.

Korzyści z wszechstronnej edukacji seksualnej wykraczają daleko poza samo przekazywanie informacji o prokreacji i związanych z seksualnością zagrożeniach dla zdrowia.

Wychowanie seksualne ma zasadnicze znaczenie dla zapobiegania i zwalczania niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych, przemocy seksualnej i wykorzystywania seksualnego. Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych („konwencja z Lanzarote”) wymaga od państw „zapewnienia, aby dzieci otrzymywały w trakcie swojej edukacji w szkole podstawowej i ponadpodstawowej informacje o zagrożeniach związanych z seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych oraz o środkach ochrony przed tymi zagrożeniami, które to informacje będą dostosowane do zmieniających się możliwości rozumienia tych zagrożeń przez dzieci.”

W okresie izolacji domowej z powodu pandemii COVID-19 wzrosła też rola edukacji seksualnej w ochronie dzieci przed przestępstwami seksualnymi w internecie. Jak zauważył Komitet stron konwencji z Lanzarote, w okresie tym dzieci były bardziej niż zwykle narażone na nagabywanie w celach seksualnych, wymuszenia seksualne, nękanie oraz inne formy wykorzystywania seksualnego za pośrednictwem sieci. Komitet wezwał strony konwencji do zwiększenia wysiłków w celu podnoszenia powszechnej świadomości o zagrożeniach i prawach dziecka w internecie, a także dostępności poradnictwa i wsparcia dla ofiar. W tym kontekście, moje zainteresowanie wzbudziła inicjatywa prowadzenia zajęć edukacji seksualnej poprzez nauczanie domowe online w czasie pandemii przez niektóre kraje, np. Estonię.

Wychowanie seksualne ma również kluczowe znaczenie dla zapobiegania dyskryminacji kobiet i przemocy ze względu na płeć. Już od wczesnych etapów nauczania powinno zatem przyczyniać się ono do przekazywania silnego przesłania promującego równouprawnienie płci, przełamywania stereotypów dotyczących przypisywanych płciom ról społecznych, nauki wzajemnego szacunku, świadomego wyrażania bądź odmowy zgody na współżycie, rozwiązywania konfliktów w relacjach międzyludzkich bez użycia przemocy, oraz poszanowania nietykalności cielesnej, zgodnie z wymogami konwencji stambulskiej.

Edukacja seksualna stanowi również idealny kontekst dla podnoszenia powszechnej świadomości na temat zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw kobiet, w tym dostępu do nowoczesnych metod antykoncepcji i bezpiecznej aborcji. Badania przeprowadzone w Europie pod auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pokazują, że wskaźnik urodzeń wśród nieletnich matek jest z reguły znacznie wyższy w krajach, które nie mają obowiązkowych programów kompleksowej edukacji seksualnej, jak np. Bułgaria czy Gruzja. Przedwczesna ciąża wiąże się przy tym nie tylko z potencjalnymi zagrożeniami dla zdrowia nastoletnich dziewcząt, ale także z poważnym ograniczeniem perspektyw kontynuowania przez nie nauki.

Zapraszamy do czytania badań naukowych po tym temacie tu, a również komentarz o prawach człowieka na tej stronie.